ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΑΘΟΛΙΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΣΤΑ ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ (13ο αι.-20ο αι.), Ιωάννης Ασημάκης
Το ιστορικό παρελθόν των Ιονίων νήσων από τον ύστερο μεσαίωνα έως και το δεύτερο μισό του 20ου αι. αποτελεί μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και ιδιάζουσα, σε σχέση με την υπόλοιπη Ελλάδα, περίπτωση, άλλοτε μίξης, άλλοτε επιρροής πολιτιστικών και πνευματικών ρευμάτων και ιδεών.
Αυτό που έχει γίνει σε μεγάλο βαθμό στην ιστορική έρευνα για τις άλλες καθολικές κοινότητες στην Ελλάδα (π.χ. Αιγαίο, Κρήτη) λείπει από την έρευνα για το Ιόνιο: η μελέτη της εσωτερικής ζωής της καθολικής Εκκλησίας στα Επτάνησα και όχι μόνο οι σχέσεις της ή η δημόσια αστική παρουσία της. Από την άλλη, ένα στοιχείο, κοινό σε διάφορες τοπικές καθολικές Εκκλησίες της χώρας, στο ιστορικό παρελθόν, είναι ότι στην ιστορική του μακριά προέλευση, ο καθολικισμός συνδέεται με τη δυτική επικυριαρχία.
Οι πρώτοι αιώνες με λιγότερες αρχειακές πηγές έχουν μικρότερη ανάπτυξη, κυρίως σε σχέση με τους δύο τελευταίους αιώνες. Κάθε ζήτημα που αναπτύσσεται παρακολουθεί το πρωτογενές υλικό των εγγράφων ενώ λειτουργούν υποστηρικτικά οι δευτερογενείς πηγές των δημοσιευμάτων.
Η εικόνα που διαγράφεται από τη μελέτη του υλικού είναι ότι έχουμε να κάνουμε με μια τοπική Εκκλησία σε συχνές και μακρές περιόδους κρίσης, είτε λόγω των ποιμένων της είτε λόγω ανατρεπτικών καταστάσεων. Τα μεγάλα ιστορικά συμβάντα της περιοχής, των δυο τελευταίων αιώνων, κλυδώνισαν αισθητά την καθολική Εκκλησία, μερικές φορές στα όρια της εξαφάνισής της.
Οι σελίδες του δεύτερου τόμου περιέχουν επιλογές από πρωτογενές αλλά και λιγότερο γνωστό έντυπο υλικό για να κατανοηθεί , να συνοδευτεί και να τεκμηριωθεί η αφήγηση του πρώτου τόμου. Είναι μια συλλογή εγγράφων και κειμένων (στη γλώσσα που συντάχθηκαν, ως επί το πλείστον) που αξιολογήθηκαν ως πιο χρήσιμων ή δύσκολα προσβάσιμων. Επομένως πρόκειται για αδημοσίευτο αρχειακό υλικό και κείμενα προερχόμενα κυρίως από δυσεύρετα έντυπα.
– ΟΙ ΔΥΟ ΤΟΜΟΙ ΔΕΝ ΔΙΑΤΙΘΕΝΤΑΙ ΞΕΧΩΡΙΣΤΑ –
Περισσότερες πληροφορίες ΕΔΩ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η εξιστόρηση των 8 περίπου αιώνων της καθολικής παρουσίας στο Ιόνιο διαιρείται σε τρια μέρη και παράρτημα πινάκων. Τα μέρη παρακολουθούν την ιστορική διαδρομή της Αρχιεπισκοπής Κερκύρας, της Επισκοπής Ζακύνθου-Κεφαλληνίας και την καθολική Εκκλησία στην Ήπειρο. Το παράτημα με το μικρό γλωσσάρι και τους πίνακες στοιχεί-ων υποβοηθά τη μελέτη.
Ακολουθώντας κατά βάση τις αρχιερατείες των καθολικών επισκόπων, έγινε μια κάποια περιοδολόγηση των περιόδων μεταβολής και εμβόλιμα αναπτύχθηκαν κάποια θέματα σε διαχρονική προοπτική όπως π.χ. οι μικτοί γάμοι, η εκκλ. περιουσία και το χορήγημα στον κλήρο.
Όπως είναι κατανοητό, οι πρώτοι αιώνες με λιγότερες αρχειακές πηγές έχουν μικρότερη ανάπτυξη, κυρίως σε σχέση με τους δύο τελευταίους αιώνες. Σε κάθε περίπτωση, η επιλογή ανάπτυξης ενός ζητήματος (π.χ. έριδα για τον τίτλο του Αρχιεπισκόπου, ρυμοτόμηση της πόλης της Κέρκυρας) ή ενός γεγονότος (π.χ. διαμάχη Morosini-Barbarigo, υπόθεση Αβατάγγελου) παρακολουθεί το πρωτογενές υλικό των εγγράφων ενώ λειτουργούν υποστηρικτικά οι δευτερογενείς πηγές των δημοσιευμάτων.
Η περίοδος της ανδηγαυικής κυριαρχίας και εκείνη της ενετοκρατίας, η καθολική Εκκλησία είναι η Εκκλησία του κυρίαρχου, είναι ένας θεσμός που εκφράζει τους αλλοδαπούς άρχοντες που διαβιούν στο νησί και πηγή της νομιμοποίησης κάθε έκφρασής της είναι η κρατική εξουσία εις πείσμα της έκδηλης αναντιστοιχίας του δόγματος με το γηγενές φρόνημα. Η περίοδος αυτής εντοπίζεται με την επιβολή του πρώτου λατίνου Αρχιεπισκόπου από την κοσμική εξουσία και ολοκληρώνεται με την αλλαγή δόγματος, μετά από μεταβατικές κυριαρχίες, σχεδόν όλων των καθολικών αριστοκρατών και την αλλαγή της σύνθεσης του καθολικού πληθυσμού από όλες τις κοινωνικές τάξεις, την δήμευση της εκκλ. περιουσίας και τις πρώτες μαζικές εγκαταστάσεις των Μαλτέζων, ήδη τα πρώτα χρόνια τηα αγγλοκρατίας.
Μια άλλη περίοδος μεταβολής της θέσης και των σχέσεων της καθολικής Εκκλησίας με τον κοσμικό κυρίαρχο και την τοπική εξουσία είναι αυτή της αγγλοκρατίας. Αυτή την περίοδο, θα λέγαμε ότι η καθολική Εκκλησία γίνεται ουσιαστικά «ιόνια» δηλ. γηγενής ως προς τον πληθυσμό της και απεξαρτάται από τον κλήρο ενετικής προέλευσης. Είναι η περίοδος των θεσμικών αμφισβητήσεων (ως ξένου σώματος) και των σθεναρών αγώνων επιβίωσης εκ μέρους της τοπικής καθολικής Εκκλησίας η οποία διοχετεύει την ενέργεια της στην εκπαίδευση των παιδιών και την ευποιία, πρώτιστα ως εσωτερική ανάγκη διαφύλαξης της θρησκευτικής της ιδιαιτερότητας μέσα στο ορθόδοξο περιβάλλον. Από κάθε άποψη οι καθολικοί ζουν σε ένα περιβάλλον που δεν είναι πια θεσμικά δικό τους όπως στην ενετοκρατία. Αυξάνει η αντιπαλότητα με την Ορθόδοξη Εκκλησία.
Μια άλλη περίοδος είναι εκείνη του τελευταίου τέταρτου του 19ου και πρώτου μισού του 20ου αι. Η δογματική αντιπαλότητα (με κατηγορίες προσηλυτισμού) επεκτείνεται και στην εθνικιστική δράση της Ιταλίας, η οποία συγχέεται και σε μερικές περιπτώσεις ταυτίζεται στην αντίληψη των επτανήσιων με την εκπαιδευτική, ποιμαντική και λατρευτική δράση της Εκκλησίας. Η ανάπτυξη της παρουσίας της καθολικής εκπαίδευσης, αντιμετωπίζεται καχύποπτα από την τοπική κοινωνία αλλά είναι πολλαπλά ευεργετική για τη βελτίωση της θρησκευτικής παιδείας και συνοχής των καθολικών και ως εκ τούτου ενθαρρύνεται από τους ιεράρχες με κάθε τρόπο, φθάνοντας σε πλήρη άνθιση το πρώτο μισό του 20ου αι. Αυτή την περίοδο ιδρύονται οι πρώτες καθολικές γυναικείες μονές στα Επτάνησα (Κέρκυρα 1858, Κεφαλονιά 1858 και 1914, Ζάκυνθο 1891 και 1913) με αποκλειστική αποστολή την εκπαίδευση. Ένα σημαντικό στοιχείο που επέφερε η ενσωμάτωση στον εθνικό κορμό, το 1864, είναι η παύση της εξάρτησης της καθολικής Εκκλησίας από την εκάστοτε κοσμική εξουσία. Μια εξάρτηση που εξαρχής υπήρχε από τους Ανδεγαυούς, κυρίως τους Ενετούς, και διατηρήθηκε καθ’όλη την ενετοκρατία με ουσιαστικό μοχλό τη μισθοδοσία του κλήρου και την απαραίτητη αναγνώριση-έγκριση κατοχής τίτλων, θέσεων, μεταθέσεων.
Η τελευταία περίοδος περιλαμβάνει την εγγύτερη σ’εμάς εποχή του δεύτερου μισού του 20ου αι. Είναι η περίοδος της ψυχολογικής εθνικής ενσωμάτωσης των κερκυραΐων καθολικών με την ελληνοποίηση των Μαλτέζων της Κέρκυρας και τη συμμετοχή των καθολικών στον ελληνικό στρατό ήδη πριν τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Ένα χαρακτηριστικό της περιόδου είναι η αφύπνιση του λαϊκού στοιχείου και η ενεργοποίηση του, κυρίως τις δεκαετίες ΄50 και ΄60, η λειψανδρία στον κλήρο και δυο μεγάλες περίοδοι χηρεία του επισκοπικού θρόνου (1940-1947 και 1952-1962) που δοκίμασαν σε πολλούς καθολικούς της Κέρκυρας τους δεσμούς τους με την Εκκλησία, με πρώιμα, μπορούμε να πούμε, στοιχεία εκκοσμίκευσης.
| ISBN: | ΤΟΜΟΣ Α' 978-618-84248-1-4, ΤΟΜΟΣ Β' 978-618-84248-0-7 |
|---|---|
| ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ | 23Χ17 |
| ΕΚΔΟΤΗΣ: | ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΟΥ ΒΙΚΑΡΙΑΤΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ |
| ΕΤΟΣ ΕΚΔΟΣΗΣ: | 2019 |
| ΣΕΙΡΑ | ANALECTA HISTORICA |
| ΣΕΛΙΔΕΣ: | Β' ΤΟΜΟΣ 710, Α' ΤΟΜΟΣ 655 |
| ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: | ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΣΗΜΑΚΗΣ |
Σχετικά βιβλία
-
ΕΝΤΥΠΑ ΕΝΘΥΜΙΑ – ΤΕΚΜΗΡΙΑ ΛΑΪΚΗΣ ΕΥΛΑΒΕΙΑΣ, επιμέλεια Ιωάννης Ασημάκης
Τα εικονάκια είναι ένα ενθύμιο, ένα αναμνηστικό ενός θρησκευτικού γεγονότος. Ανήκουν τόσο στην λαϊκή όσο και στην υψηλή τέχνη. Ανεξάρτητα από το περιεχόμενό τους, ανήκουν τόσο στη ζωγραφική ως τέχνη όσο στη φωτογραφία και στην έντυπη τέχνη.
Το εικονάκι υπήρξε μέσο σύνδεσης για την ευλάβεια σε κάποιον άγιο, στην Παναγία, σε κάποιο μυστήριο της πίστης. Το εικονάκι απηχεί την θρησκευτική εμπειρία ενός αγίου που γίνεται εικόνα, δηλ. η ποιότητα της πίστης του αποτυπώνεται σε μια εικόνα.
Το εικονάκι είναι ένα σημείο υπόμνησης, δηλ. έχει τον δικό του τρόπο ανάγνωσης. Παρατηρώντας την εικόνα που απεικονίζεται στο εικονάκι έχουμε στοιχεία για τον πολιτισμό της λαϊκής ευλάβειας.
Τα εικονάκια υπήρξαν και μπορούν ακόμα να υποστηρίξουν την πίστη και να είναι μέσο εκκίνησης για προσευχή και για μια προσωπική σχέση με το Θεό. Ας μην ξεχνάμε ότι τα εικονάκια είχαν ως σκοπό να διατηρήσουν τον πιστό μέσα στην πίστη. Το εικονάκι ερμήνευσε την ιστορική εξέλιξη της Εκκλησίας και ως τέτοιο αποτελεί ένα ανεκτίμητο τεκμήριο.
Ως τεκμήρια λαϊκής ευλάβειας, φωτίζουν ενδιαφέρουσες πτυχές της ιστορίας της Καθολικής Εκκλησίας στη χώρα μας. Εκτίθεται, λοιπόν, μια επιλογή από εικονάκια, διπλής όψης, που κυκλοφόρησαν στην Καθολική Εκκλησία της Ελλάδας, προσπαθώντας να υπάρχουν δείγματα από τα περισσότερα μέρη της χώρας. Τα τεκμήρια έχουν διαχωριστεί με βάση το περιεχόμενο και τη χρήση έκδοσής τους. Στη συλλογή, η οποία αποτελείται από 420 τεκμήρια, συμπεριλήφθηκαν και μερικά παλαιά δίπτυχα ή τρίπτυχα ευλαβείας ή ικεσίας με τη μορφή κάποιου αγίου.
Περισσότερες πληροφορίες ΕΔΩ
-
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΑΘΟΛΙΚΙΣΜΟΥ. Jean-Pierre Moiset
Κυκλοφόρησε στα ελληνικά, από τις εκδόσεις Πόλις, το βραβευμένο έργο του γάλλου καθηγητή σύγχρονης ιστορίας Jean-Pierre Moiset , «Η Ιστορία του Καθολικισμού». Στις 486 σελίδες του «χώρεσαν» με τρόπο ισορροπημένο και ενημερωτικό 2000 χρόνια της Εκκλησίας.
Ξεκινώντας από το έτος 30 ξετυλίγει το νήμα μιας ιστορίας τόσο σύνθετης όσο και το ίδιο το φαινόμενο της θρησκείας εν γένει.
-
«Καθολικά έντυπα στα ελληνικά (19ο-20ο αιώνα)». Ιωάννης Ασημάκης
Ο δυσανάλογα μεγάλος αριθμός καθολικών εντύπων στην Ελλάδα των 19ου-20ου αιώνων είναι δείκτης υγείας της Εκκλησίας μας. Ο τύπος, και στη δική μας περίπτωση, υπηρέτησε την επικοινωνία, κυρίως σε τοπικό επίπεδο, και τη θρησκευτική παιδεία σε ευρύτερο επίπεδο, στις διάσπαρτες κοινότητες των Ελλήνων καθολικών.
Πρόκειται για έντυπα ποικίλης τυπολογίας με κοινό χαρακτηριστικό την περιοδικότητα στην κυκλοφορία. Πρώτα απ’ όλα διακρίνονται σε εφημερίδες, περιοδικά και δελτία. Ακολούθως, τουλάχιστον για το δεύτερο μισό του 20ου αι., ανθούν οι μη τυπογραφικές εκδόσεις, δηλ. τα πολλά δακτυλογραφημένα ή πολυγραφημένα δελτία.
Ανάλογη με το σκοπό τους, ήταν και η χρήση τους: βραχεία και περιορισμένη αν πρόκειται για αμιγώς ενημερωτικό, μεγαλύτερης διάρκειας όταν το περιεχόμενο είναι επιμορφωτικό. Εξ αυτού, πολλά είναι δυσεύρετα διότι δεν διατηρήθηκαν, όχι σπάνια, ούτε καν από το φορέα έκδοσής τους. Για όλα ωστόσο, θα πρέπει να αναγνωρίσουμε την ιστορική τους αξία για το παρελθόν της καθολικής παρουσίας στον ελλαδικό χώρο, ιδιαίτερα εκεί που σήμερα έχει σχεδόν εκλείψει. Από το πιο αδιάφορο εμφανισιακά και ευκαιριακό περιοδικό έντυπο, μπορούν να προκύψουν πληροφορίες για πρόσωπα και γεγονότα που δεν έχουν διασωθεί κάπου αλλού.
Η έκδοση καταγράφει 122 έντυπα ποικίλης κατηγορίας από όλο τον ελλαδικό χώρο. Το βιβλίο αφιερώνεται στον ακούραστο, επίμονο και υπομονετικό «διασώστη» και συλλέκτη όλου αυτού του υλικού, αναντικατάστατου για την ιστορία και την ταυτότητα της καθολική Εκκλησίας στην Ελλάδα, στη βιβλιοθήκη των πατέρων Ιησουιτών στην Αθήνα.
———————
ΔΙΑΘΕΣΗ:
Αποστολικό Βικαριάτο Θεσσαλονίκης
Περισσότερες πληροφορίες ΕΔΩ
-
Η «ΠΕΡΙΚΛΕΙΣΤΗ» ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ, Καθολικά Σχολεία και Γυναικεία Εκπαίδευση στην Ελλάδα του 19ου Αιώνα, το Σχολείο του Τάγματος του Αγίου Ιωσήφ της Εμφανίσεως στην Αθήνα (1856-1893)
Το παρόν βιβλίο αναφέρεται στην εκπαίδευση που παρείχαν στην Ελλάδα τα σχολεία των καθολικών μοναστικών εκπαιδευτικών ταγμάτων μέσα από το παράδειγμα του σχολείου του τάγματος του Αγίου Ιωσήφ της Εμφανίσεως στην Αθήνα το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Η ιστορία του συγκεκριμένου σχολείου παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, αφού είναι το πρώτο καθολικό μοναστικό τάγμα που εξασφαλίζει άδεια λειτουργίας ενός σχολείου για κορίτσια στην περιοχή της Αθήνας, σ’ ένα νομικό πλαίσιο ακόμα αρκετά ασαφές για την εκπαίδευση των θηλέων. Τα εκπαιδευτικά, τα πολιτικά και τα πολιτισμικά διακυβεύματα που ανακόπτουν το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα γύρω από την λειτουργία του σχολείου, παράλληλα με την ανάπτυξη και την συγκρότηση του νεοπαγούς ελληνικού κράτους και του εκπαιδευτικού του συστήματος αποτελούν τον κεντρικό πυρήνα της έρευνας.
Η έννοια της “περίκλειστης” εκπαίδευσης αναφέρεται ακριβώς στον κλειστό χαρακτήρα που έτσι και αλλιώς τα καθολικά σχολεία εν γένει είχαν, αλλά και στην αμυντική στάση που το σχολείο του Αγίου Ιωσήφ αναγκάστηκε να κρατήσει εξαιτίας της δύσκολης συχνά συμβίωσής του με τους κρατικούς θεσμούς. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)
