ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΑΘΟΛΙΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΣΤΑ ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ (13ο αι.-20ο αι.), Ιωάννης Ασημάκης

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η εξιστόρηση των 8 περίπου αιώνων της καθολικής παρουσίας στο Ιόνιο διαιρείται σε τρια μέρη και παράρτημα πινάκων. Τα μέρη παρακολουθούν την ιστορική διαδρομή της Αρχιεπισκοπής Κερκύρας, της Επισκοπής Ζακύνθου-Κεφαλληνίας και την καθολική Εκκλησία στην Ήπειρο. Το παράτημα με το μικρό γλωσσάρι και τους πίνακες στοιχεί-ων υποβοηθά τη μελέτη.

Ακολουθώντας κατά βάση τις αρχιερατείες των καθολικών επισκόπων, έγινε μια κάποια περιοδολόγηση των περιόδων μεταβολής και εμβόλιμα αναπτύχθηκαν κάποια θέματα σε διαχρονική προοπτική όπως π.χ. οι μικτοί γάμοι, η εκκλ. περιουσία και το χορήγημα στον κλήρο.

Όπως είναι κατανοητό, οι πρώτοι αιώνες με λιγότερες αρχειακές πηγές έχουν μικρότερη ανάπτυξη, κυρίως σε σχέση με τους δύο τελευταίους αιώνες. Σε κάθε περίπτωση, η επιλογή ανάπτυξης ενός ζητήματος (π.χ. έριδα για τον τίτλο του Αρχιεπισκόπου, ρυμοτόμηση της πόλης της Κέρκυρας) ή ενός γεγονότος (π.χ. διαμάχη Morosini-Barbarigo, υπόθεση Αβατάγγελου) παρακολουθεί το πρωτογενές υλικό των εγγράφων ενώ λειτουργούν υποστηρικτικά οι δευτερογενείς πηγές των δημοσιευμάτων.

Η περίοδος της ανδηγαυικής κυριαρχίας και εκείνη της ενετοκρατίας, η καθολική Εκκλησία είναι η Εκκλησία του κυρίαρχου, είναι ένας θεσμός που εκφράζει τους αλλοδαπούς άρχοντες που διαβιούν στο νησί και πηγή της νομιμοποίησης κάθε έκφρασής της είναι η κρατική εξουσία εις πείσμα της έκδηλης αναντιστοιχίας του δόγματος με το γηγενές φρόνημα. Η περίοδος αυτής εντοπίζεται με την επιβολή του πρώτου λατίνου Αρχιεπισκόπου από την κοσμική εξουσία και ολοκληρώνεται με την αλλαγή δόγματος, μετά από μεταβατικές κυριαρχίες, σχεδόν όλων των καθολικών αριστοκρατών και την αλλαγή της σύνθεσης του καθολικού πληθυσμού από όλες τις κοινωνικές τάξεις, την δήμευση της εκκλ. περιουσίας και τις πρώτες μαζικές εγκαταστάσεις των Μαλτέζων, ήδη τα πρώτα χρόνια τηα αγγλοκρατίας.

Μια άλλη περίοδος μεταβολής της θέσης και των σχέσεων της καθολικής Εκκλησίας με τον κοσμικό κυρίαρχο και την τοπική εξουσία είναι αυτή της αγγλοκρατίας. Αυτή την περίοδο, θα λέγαμε ότι η καθολική Εκκλησία γίνεται ουσιαστικά «ιόνια» δηλ. γηγενής ως προς τον πληθυσμό της και απεξαρτάται από τον κλήρο ενετικής προέλευσης. Είναι η περίοδος των θεσμικών αμφισβητήσεων (ως ξένου σώματος) και των σθεναρών αγώνων επιβίωσης εκ μέρους της τοπικής καθολικής Εκκλησίας η οποία διοχετεύει την ενέργεια της στην εκπαίδευση των παιδιών και την ευποιία, πρώτιστα ως εσωτερική ανάγκη διαφύλαξης της θρησκευτικής της ιδιαιτερότητας μέσα στο ορθόδοξο περιβάλλον. Από κάθε άποψη οι καθολικοί ζουν σε ένα περιβάλλον που δεν είναι πια θεσμικά δικό τους όπως στην ενετοκρατία. Αυξάνει η αντιπαλότητα με την Ορθόδοξη Εκκλησία.

Μια άλλη περίοδος είναι εκείνη του τελευταίου τέταρτου του 19ου και πρώτου μισού του 20ου αι. Η δογματική αντιπαλότητα (με κατηγορίες προσηλυτισμού) επεκτείνεται και στην εθνικιστική δράση της Ιταλίας, η οποία συγχέεται και σε μερικές περιπτώσεις ταυτίζεται στην αντίληψη των επτανήσιων με την εκπαιδευτική, ποιμαντική και λατρευτική δράση της Εκκλησίας. Η ανάπτυξη της παρουσίας της καθολικής εκπαίδευσης, αντιμετωπίζεται καχύποπτα από την τοπική κοινωνία αλλά είναι πολλαπλά ευεργετική για τη βελτίωση της θρησκευτικής παιδείας και συνοχής των καθολικών και ως εκ τούτου ενθαρρύνεται από τους ιεράρχες με κάθε τρόπο, φθάνοντας σε πλήρη άνθιση το πρώτο μισό του 20ου αι. Αυτή την περίοδο ιδρύονται οι πρώτες καθολικές γυναικείες μονές στα Επτάνησα (Κέρκυρα 1858, Κεφαλονιά 1858 και 1914, Ζάκυνθο 1891 και 1913) με αποκλειστική αποστολή την εκπαίδευση. Ένα σημαντικό στοιχείο που επέφερε η ενσωμάτωση στον εθνικό κορμό, το 1864, είναι η παύση της εξάρτησης της καθολικής Εκκλησίας από την εκάστοτε κοσμική εξουσία. Μια εξάρτηση που εξαρχής υπήρχε από τους Ανδεγαυούς, κυρίως τους Ενετούς, και διατηρήθηκε καθ’όλη την ενετοκρατία με ουσιαστικό μοχλό τη μισθοδοσία του κλήρου και την απαραίτητη αναγνώριση-έγκριση κατοχής τίτλων, θέσεων, μεταθέσεων.

Η τελευταία περίοδος περιλαμβάνει την εγγύτερη σ’εμάς εποχή του δεύτερου μισού του 20ου αι. Είναι η περίοδος της ψυχολογικής εθνικής ενσωμάτωσης των κερκυραΐων καθολικών με την ελληνοποίηση των Μαλτέζων της Κέρκυρας και τη συμμετοχή των καθολικών στον ελληνικό στρατό ήδη πριν τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Ένα χαρακτηριστικό της περιόδου είναι η αφύπνιση του λαϊκού στοιχείου και η ενεργοποίηση του, κυρίως τις δεκαετίες ΄50 και ΄60, η λειψανδρία στον κλήρο και δυο μεγάλες περίοδοι χηρεία του επισκοπικού θρόνου (1940-1947 και 1952-1962) που δοκίμασαν σε πολλούς καθολικούς της Κέρκυρας τους δεσμούς τους με την Εκκλησία, με πρώιμα, μπορούμε να πούμε, στοιχεία εκκοσμίκευσης.