Η Πορεία 20 αιώνων του Λαού του Θεού, π. Μάρκου Φώσκολου

Ο Χριστός και το μήνυμα του παραμένει ο ίδιος και χθες και σήμερα και αύριο και για όλους τους αιώνες (Εβρ. 13, 8). Η Ιστορία της Εκκλησίας φέρνει παρόντα ανάμεσα στους αιώνες αυτόν τον Ιησού, για να βεβαιώσει κι ορατά, πως πράγματι ο Ιησούς είναι «ο αυτός» διαχρονικά, τόσο στη διδασκαλία της Εκκλησίας, όσο και στην πίστη του Λαού του Θεού. Το Άγιο Πνεύμα μέσω του οποίου γίνεται «παρών» στον κόσμο και στην Εκκλησία ο Θεός, σ’ όλες του τις εκφράσεις, έχει το δικό του «χρόνο», που είναι η Ιστορία της Εκκλησίας. Έτσι, μέσα στην «Ιστορία της Εκκλησίας», ο κάθε άνθρωπος, ο κάθε πολιτισμός, η κάθε φυλή, η κάθε γλώσσα, το κάθε έθνος βρίσκουν τον εαυτό τους. Οι εκφράσεις του Πνεύματος του Θεού είναι ελεύθερες και δεν δεσμεύονται από οποιαδήποτε ανθρώπινη διάταξη ή κανόνα, ακόμα και τους εκκλησιαστικούς. Μ’ αυτή την έννοια, η Ιστορία της Εκκλησίας είναι η Ιστορία όλου του κόσμου. Ο άνθρωπος και η ιστορία του είναι ο «τόπος» και ο χρόνος της ενσάρκωσης του Θεού που δρα και κατευθύνει την πορεία του κόσμου.

Έτσι, «Ιστορία της Εκκλησίας» εννοούμε τα γεγονότα της ανθρώπινης ιστορίας που διαδραματίστηκαν σ’ οποιοδήποτε μέρος του πλανήτη μας και που τα «διαβάζουμε» κάτω απ’ το ερμηνευτικό φως της πίστης.

Τόσο για λόγους πρακτικούς όσο και θεωρητικούς, η «Ιστορία της Εκκλησίας χωρίζεται σε διάφορες περιόδους. Λίγο πολύ όλοι οι ιστορικοί έχουν να παρουσιάσουν μια δική τους διαίρεση, που τους εξυπηρέτησε στη διάρθρωση της ύλης τους. Σ’ αυτή την εργασία, ακολούθησα την παρακάτω διαίρεση, που γίνεται εμφανής στον «πίνακα των περιεχομένων»:

Κεφάλαιο 1. Η πρώτη ηλικία      1ος-3ος                    αιώνας

Κεφάλαιο 2. Η Εκκλησία γίνεται επίσημη θρησκεία 4ος-8ος »

Κεφάλαιο 3. Η Εκκλησία, ρυθμιστής της κοινωνίας 5ος-15ος »

Κεφάλαιο 4. Η Εκκλησία κι ο νεότερος κόσμος  16ος-19ος    »

Κεφάλαιο 5. Η Εκκλησία της εποχής μας               20ός       »

Εξηγώ αυτή τη διάταξη της ύλης για τα κεφ. 2 και 3, που, χρονικά, φαίνεται να συμπίπτουν. Στο Κεφ. 2 εξετάζονται όλα εκείνα τα γεγονότα που δημιούργησαν το λεγόμενο «Χρυσό αιώνα» της Εκκλησίας, ιδιαίτερα στην Ανατολή (απόδοση ελευθερίας, αιρέσεις, πρώτες οικουμενικές σύνοδοι, πατέρες). Στο Κεφ. 3 εξετάζονται οι συνθήκες κάτω απ’ τις οποίες η Εκκλησία στη Δύση ακολούθησε τη δική της πορεία, αγνοώντας, εν πολλοίς, την πορεία της Εκκλησίας στην Ανατολή. Το ίδιο έγινε κι απ’ την άλλη πλευρά. Έτσι εντοπίζεται το σχίσμα Ανατολής-Λύσης μέσα σ’ αυτή τη χρονική περίοδο.

Αναφέρθηκα παραπάνω στην έννοια της Ιστορίας της Εκκλησίας, που προσπάθησα να τη σεβαστώ, στα μέτρα των δυνατοτήτων μου. Για το λόγο αυτό δεν ήταν δυνατό να μην αναφερθώ, έστω περιληπτικά, στην εξέλιξη της θεολογικής σκέψης (αιρέσεις, θεολόγοι, πίστη, δόγματα). Την ίδια αρχή ακολούθησα κι όσον αφορά τη Λειτουργία της Εκκλησίας, ιδιαίτερα στους πρώτους αιώνες, που διαμορφώνονταν. Πίστεψα, ταυτόχρονα, πως θα ήταν μεγάλη παράλειψη αν δεν αναφερόμουν και στην πορεία των άλλων Εκκλησιών μέσα στο χώρο και το χρόνο, έστω κι αν αυτές δεν βρίσκονται σε κοινωνία με την Καθολική Εκκλησία. Πιστεύω πως ο ρόλος του Πνεύματος του Θεού μέσα στην ιστορία είναι κάτι περισσότερο από τεράστιος και συναντιέται σ’ όλους τους ανθρώπους κι ιδιαίτερα σε κείνους που είναι βαφτισμένοι στο Όνομα της Αγίας Τριάδας. Παρόλα ταύτα, το βιβλίο αυτό είναι μια «Ιστορία της Καθολικής Εκκλησίας».

Δυσανάλογοι, βέβαια, μπορούν να θεωρηθούν και οι παράγραφοι που αφιερώνονται στην «Καθολική Εκκλησία στην Ελλάδα», αν κανείς τις συγκρίνει σε έκταση κυρίως, με τις υπόλοιπες παραγράφους. Αυτή, όμως, είναι μια ιδιομορφία αυτής της εργασίας που έγινε επίτηδες, ώστε να έχουν κι οι Έλληνες Καθολικοί μια εικόνα της ιστορίας της  δικής τους Εκκλησίας, παρά τις ελλείψεις, τα κενά και τις αμφιβολίες που δημιουργεί η απουσία συστηματικής έρευνας.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό αυτής της «Ιστορίας», είναι η παράθεση μερικών κειμένων «εποχής» στο τέλος των επί μέρους κεφαλαίων. Η εκλογή τους έγινε με προσωπικά κριτήρια, αλλά με απώτερο σκοπό να φωτίσουν περισσότερο το γεγονός στο οποίο αναφέρονται. Γίνεται, έτσι, δυνατό να γνωριστούν από κοντά τέτοια κείμενα (για πολλούς, ίσως, για πρώτη φορά). •

Έχοντας υπόψη μου τις ελλείψεις που υπάρχουν, ζητώ την επιείκια του αναγνώστη για το βιβλίο αυτό, που δεν θέλησε νάναι τίποτε άλλο, παρά μια ελάχιστη έκφραση αγάπης και πίστης στη «Μία, Αγία, Καθολική και Αποστολική Εκκλησία». Τ’ ανθρώπινα μέσα  εκδήλωσης, τόσο της αγάπης όσο και της πίστης, είναι γνωστό, παραμένουν πάντα ατελή και σχετικά.

Κυριακή των Βαΐων, 15 Απρίλη 1984

π. Μάρκος Φώσκολος